Úvod do problematiky výcviku II.
Oba pojmy – výchova i výcvik – spolu úzce souvisí, ale nejsou totožné. Vycvičený pes s mnoha zkouškami ještě neznamená, že je také pes vychovaný a zase naopak. Znám mnoho psů služebních plemen ověnčených vavříny z kdejakého závodu, kterým za jejich jménem s hrdostí uvádějí desítky zkoušek z výkonu. Ale ouha! Takový úspěšný pes je často jen jedním z mnoha v majetku výcvikáře a zná jen kotec, přepravní vozík za autem a cvičák. Na procházku se dostane jen omylem nebo za účelem nezbytně nutného a krátkého vyvenčení a o společných rodinných akcích s psovodem ani nemluvě.
Neméně důležitým bodem je i nácvik čistoty. Aby se to štěňátko co nejrychleji naučilo, je nutné jej zpočátku velmi pečlivě hlídat. Po každém krmení, po probuzení a po hře vezměte štěně na ruku (tam nic nevyvede) a vyneste je ven na určené a stále stejné místo. Je dobré spojit vykonávání potřeby s nějakým, ale stále stejným, povelem. Váš pejsek si to po čase spojí a vy toho můžete využít, budete-li potřebovat, aby se pes rychle vyvenčil. Jakmile štěně vykoná potřebu na určeném místě, musí být ihned moc pochváleno a eventuelně odměněno pamlskem. V případě, že „vyvede“ něco doma, netrestejte ho, protože vy jste nedávali pozor! Budete-li důslední a věnujete-li výchově k čistotnosti dostatek času a trpělivosti, váš kamarád se snadno naučí venčit se na určeném místě a časem třeba i mimo zahradu během procházek
Celkově by jste měli být při výchově přátelští, ale důslední, aby váš pes od začátku věděl, kdo je doma pánem. Pes, i když ho máme sebevíce rádi, není zvyklý žít v demokracii, ale v hierarchii a měl by v rodinném žebříčku každopádně zaujímat až to poslední místo a to i za malými dětmi. V jeho očích by jste vy měli být rozhodnými a sebevědomými vůdci. Pokud pes takového vůdce nemá nebo neuznává, má pocit, že je něco v nepořádku a smečka tím pádem v ohrožení a instinkt mu jednoznačně velí, že toto těžké břímě „alfa vlka“ musí převzít sám. A nemusím zde asi zdůrazňovat možné následky, to docela dobře zvládají (i když mnohdy zcela laicky) naše média. Ale pozor!!! Důslednost nikdy nezaměňujte s tvrdostí! Důsledná výchova vyžaduje, aby příkazy byly v každém případě splněny. Vydávejte je tedy jen tehdy, jste-li v dané situaci také schopni prosadit jejich splnění. Jinak si narušujete své vedoucí postavení a pes se velmi rychle naučí, kdy poslouchat nemusí. Výchovu, ale i následný výcvik, se snažte založit především na vzájemném dobrém kontaktu a neustále jej posilujte. Většina psů se nejlépe učí hrou a v každém případě budete mít největší úspěch s pochvalou a odměnami. Přehnaným drilem a tvrdostí mnoho nedosáhnete. Musíme-li trestat, děláme to zásadně přiměřeně věku a situaci. Mnohdy stačí jen křiknout zvýšeným hlasem „Fuj!“. Pokud pejsek nereaguje, postačí vytřepání za kůži na krku. Tímto způsobem trestá i fena svá štěňata a pes tomu také nejlépe rozumí. Účelem trestu nemá být bolest, ale nepříjemný vjem (rozzlobený hlas, ztráta rovnováhy, úlek…) a následně žádoucí změna chování.
Nesmírně důležitá a bohužel mnohdy podceňovaná je správně zvolená hlasová intonace při komunikaci se psem. Pes je na ni velmi citlivý, a i když slovům přesně nerozumí, s jistotou pozná, kdy ho chválíte a kdy se na něj naopak zlobíte. Je nezbytně nutné rozlišovat zejména tři základní druhy hlasové intonace – příkaz (krátký, rozhodný a naprosto nesmlouvavý), pochvala (mazlivý a laskavý hlas s vyšší intonací) a trest (temný až hluboký, káravý a psovi nepříjemný hlas). Budeme-li totiž se psem komunikovat monotónním hlasem nebo jako když jsme pět minut před smrtí, náš čtvernožec nebude zrovna nadšeně reagovat na naše „povely“ a po čase nás už raději nebude vnímat vůbec a dá přednost svým, a námi nepochopeným, prioritám. Mnoho lidí se i stydí na veřejnosti svého psa správně pochválit nebo mu třeba vyhubovat. Musím přiznat, že mnohdy je to pro nezasvěcené kolemjdoucí opravdu pěkné divadlo, ale přes to se, holt, musíme přenést. Rovněž je důležité vědět, že si se psem během celé procházky nevyprávíme ani o počasí a ani o tom, co se nám za celý den přihodilo. Pes má samozřejmě potřebu kontaktu s vámi a dokonce se i občas otočí, cože mu to ten páníček vypravuje, ale když zjistí, že se po něm vlastně nic nechce, a že si jen tak mluví sám se sebou, ztratí zájem a už raději také nereaguje.
A jak je to tedy s tím výcvikem?
Každý pes, ať velký nebo malý, by měl být vychovaný tak, aby dělal radost svému majiteli a na druhé straně neobtěžoval okolí. S výcvikem je to trochu jinak. Výcvik je určitým druhem zaměstnání pro psa a nádherným koníčkem pro jeho pána. Utužuje se tak vzájemný vztah a psovi nabízí přirozenou možnost vybití energie vhodným způsobem. Pes potom doma z nudy neokusuje váš nábytek nebo pantofle, „nepřesazuje“ rostliny na zahradě a ani tam nehloubí atomové úkryty, za které by se nemusela stydět ani armádní jednotka. Jsou samozřejmě i lidé, kterým pobíhání několika nadšených „šílenců“ po cvičišti za každého počasí nic neříká a dají raději přednost jiným aktivitám a zabaví psa např. společnou a pravidelnou turistikou nebo během u kola, apod. To je samozřejmě také v pořádku. Dnes existuje i mnoho různých sportovních disciplín vhodných pro psy – agility, tanec se psem, obedience, flyball, canicross, bikejöring, skijöring …atd.
Ať se však již rozhodnete pro cokoliv, tak alespoň základní výcvik by měl absolvovat každý pes bez rozdílu plemene a do šesti měsíců věku ovládat tyto základní povely: Ke mně! K noze! Sedni! Lehni! Vstaň! Zůstaň! Pusť a Fuj! a samozřejmě chodit spořádaně na vodítku buď u nohy nebo na délku vodítka aniž by psovodem smýkal po všech koutech dle své vůle. Zkušenější mohou zvládnout nácvik těchto povelů sami, i když ani jim návštěva cvičiště nijak neuškodí. Ovšem začátečník by měl výcvik pod odborným vedením absolvovat v každém případě, protože nevychovaných a nezvladatelných psů pobíhá na našich ulicích už i tak dost. Pokud se vám práce se psem zalíbí a budete v ní chtít pokračovat, můžete vaši společnou činnost zúročit i různými zkouškami z výkonu. Existuje mnoho zkušebních řádů k dostání v každé kynologické organizaci. Jedná se především o služební výcvik (stopování, poslušnost, obrany) a také záchranářský výcvik s různou specializací (laviny, sutiny, voda, plošné vyhledávání…).
A kdy tedy vlastně s výcvikem začít?
Kdykoliv. Je lepší začít někdy, i když třeba později, než vůbec nikdy! Nejjednodušší je to samozřejmě se štěnětem nebo s mladým psem. Ze začátku se pochopitelně nejedná o klasický výcvik, ale prolíná se zde výchova s hravou formou výcviku a jedná se hlavně o tzv. učení hrou. Obecně platí, že postupujeme od jednoduššího ke složitějšímu. V praxi to znamená, že neučíme psa např. Zůstaň!, když ještě neumí Lehni! apod.
Nejdříve si vaše štěňátko musí zvyknout na své jméno, které můžeme následně spojovat s povelem Ke mně!. Dále je potřeba navyknout psa na obojek a na chůzi na vodítku. Pro malé štěně je nejvhodnější lehký kožený obojek a stejně tak vodítko. Později pro výcvik štěněcí obojek nahradíme jednoduchým řetízkovým, tzv. stahovacím, který je pro tento účel nejvhodnější.
A jaké jsou hlavní zásady výcviku?
1. Začínáme cvičit na klidném místě a teprve později přecházíme do rušnějšího prostředí. Dospělý pes potom musí samozřejmě poslouchat všude a v každé situaci.
2. Cvičit bychom neměli nikdy příliš dlouho. Zejména malé štěně neudrží dlouho pozornost.Jakmile zpozorujeme únavu nebo nezájem, dokončíme požadovaný cvik (Povel, který byl jednou vydán,musí být také splněn), psa pochválíme, odměníme a výcvik ihned přerušíme.
3. Psa zásadně nepolidšťujeme. Uvažuje jinak než my a reaguje především na kladné podněty (pochvala, odměna…) za žádoucí chování a záporné podněty (vyhubování, cuknutí vodítkem, vytřepání za kůži…) za nežádoucí chování.
4. Je potřeba si uvědomit, že základem všeho je spolehlivé přivolání psa. Mnohdy mu může i tento zdánlivě jednoduchý cvik zachránit život. Zakládáme si na něm tedy už u malého štěňátka!
5. Veškeré povely a pokyny musí být jasné a zřetelné a především stále stejné a vyslovené patřičnou hlasovou intonací.
6. Výcvik by měl být pro psa zábavou, nikoliv trestem nebo nudou. Nejlépe je cvičit formou hry.
7. Nenahraditelné místo při výcviku má pochvala, která musí následovat vždy, jakmile pes provede něco správně. S pochvalou bezprostředně souvisí odměna (laskavý hlas, pohlazení, pamlsek nebo hračka). Pozor psa nikdy nechválíme v situacích, kdy neprovádí něco na náš povel (např. jen tak leží ve svém pelíšku a je z našeho pohledu hodný). Snižujeme tak hodnotu pochvaly!
8. Rovněž i přiměřený trest v návaznosti na způsob myšlení psa, tzn., že přichází bezprostředně po činu, má svou důležitou úlohu při výcviku.
9. Nikdy necvičíme v době útlumu, tzn. po krmení, po dlouhé jízdě autem, po vyčerpávající procházce, apod. Psa bychom také nikdy neměli výcvikem přetěžovat. Pamatujte, že méně mnohdy znamená více!
10. Nutná je důslednost! Pozor, nezaměňovat s tvrdostí!
11. Výcvik by měla vést pouze jedna osoba. Pes by ale pochopitelně měl poslouchat všechny členy domácnosti, ale učit by ho to měl opravdu jen jeden.
12. Při výcviku se vyzbrojte hlavně trpělivostí a laskavostí. Psovodem by měla být rovněž vyrovnaná osoba. >>Rozhodně by to neměl být člověk, který má potřebu si něco dokazovat či si prostřednictvím psa léčit své komplexy z osobního života či neúspěchu v zaměstnání. Také nervozitou a prchlivostí napácháte více škody než užitku.
Samozřejmě celá problematika výcviku je daleko obšírnější a rozsáhlejší. Toto jsou pouze základní pokyny a rady „jak na to“ a jak pokud možno hned v začátku něco nezkazit. Správně vychovat a vycvičit psa není určitě nic jednoduchého a tak těm, kterým se to podařilo, gratuluji a vám ostatním držím palce!!!